آیا ساک های دستی پارچه ای می تواند جایگزین مناسبی برای کیسه های پلاستیکی باشد؟

با پیشرفت تکنولوژی ‌و ارائه محصولات جدید، سرانه ضایعات به صورت چشمگیری افزایش یافته و موجبات بروز آسیب های غیر قابل جبرانی به محیط زیست را فراهم آورده است. حجم اعظم این ضایعات را زباله‌های پلاستیکی تشکیل می‌دهند که به دلیل ارزان قیمت بودن و سهولت استفاده، مصرف آن در پنجاه سال گذشته 21 برابر شده است.

مطابق با آخرین آمارهای جهانی روزانه 5/۳ میلیون تن زباله در سراسر دنیا تولید می شود که 32% آنها را مواد پلاستیکی تشکیل داده و کیسه های پلاستیکی به تنهایی 7% از این حجم زباله را تشکیل می‌دهند. سهم ايران نیز در تولید زباله به 40 هزار تن در روز مي‌رسد، که اين ميزان، 15/1 درصد کل زباله جهان می باشد. متأسفانه در ایران 28/10 درصد اين زباله ها را اقلام پلاستيکی تشکیل می‌دهد.

با وجود مقادیر متنابه محصولات پلاستیکی که غالبا جهت بسته بندی و استفاده در صنایع تکمیلی مورد مصرف قرار می‌گیرند، سوال اینجاست که آیا همپای تولید و مصرف آن راهکاری برای بازیافت بقایای آن نیز اندیشیده شده است؟

 

مشکلات بازیافت ترکیبات پلاستیکی

 

 

جایگزینی ترکیبات زیست پایه یا بیوپلاستیک‌ها با ترکیبات مشتق از پلاستیک، راهکاری است که در طی دهه های اخیر در بسیاری از کشورهای پیشرفته مورد توجه قرار گرفته است. شرکتهای استاندارد عموما پلاستیک‌هایی که دارای 50 درصد زیست توده و همچنین 20 درصد کربن زیستی هستند را به عنوان زیست پایه می‌شناسند. این ترکیبات با وجود مزیتهایی که دارند به دلیل قیمت بالا و عدم امکان جداسازی قسمتهای آلی از پلاستیک، فرآیند بازیافت را با مشکلاتی مواجه می‌کنند. علاوه بر این انجمنهای دوست دار محیط زیست (NGO) بسیاری در این جوامع در تلاشند که فرهنگ استفاده صحیح از مواد بازگشت ناپذیر به طبیعت را در بین عوام نهادینه نمایند. با این وجود متآسفانه حتی در چنین جوامعی فاصله بین شرایط موجود با شرایط ایده‌آل غیرقابل توصیف است.

 

 

با وجود همه این مسائل این سوال پیش می‌آید که پایه و اساس این مشکلات از کجاست و چگونه می‌توانیم با حفظ محیط زیستمان امانتدار صادق این زیستگاه بی‌بدیل برای نسلهای آینده باشیم؟ آیا باید پلاستیک را به طور کامل از چرخه زندگی و صنعت خارج نماییم؟ در این صورت کدام ترکیب می‌تواند جایگزین مناسبی برای ترکیبات مشتق از پلاستیک در صنایع مختلف علی الخصوص صنعت بسته‌بندی و تبلیغات باشد؟ آیا کاغذ و مقوا به دلیل قابل بازگشت بودن به طبیعت جایگزین‌های مناسبی برای نایلون هستند؟ در پاسخ به سوالات حاضر و سوالات مشابه آن، کافی است مروری بر تاریخچه و لزوم استفاده از ترکیبات مشتق از پلاستیک، مزایا، معایب و راهکارهای جایگزینی آن با سایر ترکیبات داشته باشیم.

 

 

کاغذ از اولین ساخته های بشر بوده که در صنایع بسته‌بندی مورد استفاده قرار گرفته است. این ترکیب چه از لحاظ بهداشتی چه از لحاظ قابلیت بازگشت به محیط زیست منحصر به فرد بوده و علاوه بر مقرون به صرفه  بودن و سبکی، می‌تواند تحت انواع روشهای چاپ قرار گیرد. در کلام ساده تر این ترکیب با ویژگی‌های منحصر به فرد به راحتی مهمترین استراتژی های تبلیغات و بازاریابی را پوشش داده است. البته لازم به ذکر است غیر قابل مشاهده بودن محصولی که در درون بسته‌بندی قرار می‌گیرد می‌تواند در بسیاری از موارد با دیدگاه علوم بازاریابی و تبلیغات عامل محدود کننده محسوب گردد؛ اما بزرگترین معضل استفاده از ترکیبات مشتق از کاغذ در این صنایع، کمبود آن در طبیعت و آسیب غیر قابل بازگشتی است که حین فرآیند تولید به طبیعت وارد می‌شود. به واقع تخریب چه میزان منابع جنگلی در هر سال پاسخگوی تولید کاغذ مورد نیاز سراسر دنیا فقط در حیطة بسته‌بندی و تبلیغات خواهد بود؟ آیا تکنولوژی های جدید تولید کاغذ با استفاده از بقایای محصولات کشاورزی از جمله ساقه و برگ گیاه ذرت می‌توانند به تنهایی نیاز به قطع درختان را جبران نمایند؟ در پاسخ به این سوال باید توجه داشت که بیش از 10 میلیارد پاکت کاغذی در سال فقط توسط شهروندان آمریکایی مورد استفاده قرار می‌گیرد که برای تولید این مقدار نیاز به قطع 14 میلیون درخت و استفاده از صدها بشکه آب و مواد شیمیایی سمی می باشد. در نهایت نیز بارش بارانهای اسیدی و آلودگی منابع آبی به موارد پیشین اضافه شده و استفاده از این راهکار را هرچه بیشتر بحث برانگیز می‌نماید.

 

 

 

جداسازی زباله از مبدا یک راهکار مناسب

 

 

بازیافت پلاستیک امروزه در سراسر دنیا مورد توجه قرار گرفته و توانسته کمک شایانی به حفظ محیط زیست نماید. با این وجود ضعف عمده در مرحله جمع آوری ضایعات، یکی از موانع اصلی موفقیت کامل این طرح به شمار می‌رود. متاسفانه در کشورهای در حال توسعه نظیر ایران حداکثر 3 درصد پلاستیک‌های مصرفی جهت بازیافت جمع آوری می‌گردند. فرهنگ جداسازی اقلام بازیافتی از مبداء نیز در این کشورها یا به طور کامل اجرا نمی‌شود و یا به درستی صورت نمی‌گیرد. چنین طرحی نیازمند بستر بینش و آگاهی است که فرهنگ سازی آن می‌باید از محیط خانواده آغاز گردیده و در مدارس و دانشگاهها بصورت یک عادت و فرهنگ اجتناب ناپذیر نهادینه گردد. البته شهرداری تهران در این زمینه فعالیت های نسبتاً خوبی را آغاز نموده، با این وجود حتی در بهترین شرایط آموزش و فرهنگ سازی نیز تا رسیدن به شرایط ایده آل هنوز حداقل دو نسل انسانی باقی است.

 

 

 

استفاده چند باره از مواد اولیه بسته بندی تنها راهکار قابل استفاده حاضر

 

 

سازمان های دوست دار محیط زیست روش استفاده چندباره از محصولات بسته بندی را به عنوان راهکار سوم معرفی نموده اند. این روش به اعتقاد بسیاری در حال حاضر تنها راهکار کاربردی در جهت کاهش آلودگی محیط زیست می‌باشد. در این شیوه ابزار بسته بندی عملاً به صورت یک محصول جانبی زیبا و قابل استفاده برای حمل و نگهداری طولانی مدت طراحی گردیده، که علاوه بر کاهش چشمگیر سرانه زبالة خانوار، با تکرار استفاده، به طور همزمان امکان توسعه و گسترش تبلیغات را برای تولید کننده فراهم آورده است.